बायडेन विजयी, ट्रंप-प्रवृत्ती पराभूत!

अमेरिकेच्या अध्यक्षपदी जोसेफ बायडेन हे  निवडून आले.  लोकप्रिय आणि लोकप्रतिनिधी ह्या दोन्हींची भरघोस मते पडली. विद्यमान अध्यक्ष आणि अध्य़क्षीय उमेदवार डोनाल्ड ट्रंप ह्यांनी ४ राज्यांच्या मतमोजणीला विरोध केला.  त्यांच्या मते टपालाने मत म्हणजे अफरातफऱच! चार राज्यांच्या मतमोजणीला आव्हान त्यांनी स्थानिक न्यायालयात आव्हान दिले. ही प्रकरणे थेट सर्वोच्च न्यायालयापर्यंत लढवण्याचा निर्धारही त्यांनी वार्ताहर परिषदेत जाहीर केला होता. वार्ताहर  परिषदेत ते १६ वेळा खोटे बोलल्याचा आरोप करून अमेरिकन वृत्तवाहिन्यांनी ट्रंप ह्यांचे म्हणणे चालू बातम्यातच सज्जड पुराव्यानिशी खोडून काढले. बायडेन ह्यांचा विजय म्हणजे ‘खोट्याच्या पाठीवर सोटा’ !

अमेरिकेच्या अधअयक्षीय निवडणूक प्रचारात नाही म्हटले तरी वंशवादाची ठिणगी पडलीच. ‘अमेरिका   फर्स्ट’ अशी घोषणा त्यांनी गेल्या खेपेस निवडून आल्यानंतर केली होती. पत्रकारांविरूध्दही त्यांनी दुगाण्या झाडल्या होत्या. ह्या निवडणुकीत मतदारांनी त्यांना झिडकारले. त्यांच्या घोषणेचा अर्थ आफ्रिकन अमेरिकन तसेच आधीच्या तीनचार पिढ्यांपासून अमेरिकेत स्थायिक झालेल्या आशियायी तसेच मेक्सिकन समूहाला दूर ढकलणे असा जनतेने लावला. पर्यावरण, कोरोनाचा प्रकोप, बेरोजगारी इत्यादि अनेकविध समस्या हाताळण्यासंबंधीच्या जोसेफ बायडेन ह्यांच्या भूमिकेवर मतदारांनी शिक्कामोर्तब केले. कोरोना काळात गरिबांना अमेरिकचे मध्यवर्ती सरकार आणि ५० राज्यांची सरकारे ह्या दोघांनी मिळून ७०० डॉलर्स दिले खरे; परंतु त्यात आपुलकीच्या ओलाव्यापेक्षा पैसे फेकून त्यांची कटकट नको हा भाग अधिक होता.

अमेरिकेच्या इतिहासात निवडणुकीच्या निकाल जाहीर होण्याच्या बाबतीत घोळ होण्याची ही काही पहिलीच वेळ नाही. ह्यापूर्वीही २००० साली जॉर्ज डब्ल्यू बुश) मतमोजणीनंतर ३५ दिवसांनी निकाल लागला होता. त्याआधी १८७६ साली आणि १८७७ सालीही अध्यक्षीय निवडणूक निकालात घोळ झाल्याने कोर्टाला हस्तक्षेप करावा लागला होता. सर्वोच्च न्यायालयातील बहुसंख्य न्यायमूर्ती ट्रंप ह्यांच्या प्रशासन काळातच नेमले गेले आहेत. कदाचित ट्रंप सर्वोच्च न्यायालयात धाव घेतीलही. परंतु त्यामुळे सदसदविवेकबुध्दी की ट्रंपनिष्ठा अशा व्दिधा स्थितीत  न्यायाधीशवर्ग सापडण्याचा संभव आहे. न्यायाधीशांचा कौल जास्त ग्राह्य की जनमताचा जास्त ग्राह्य  हा निव्वळ चर्चेचा विषय राहील! ह्या निवडणुकीत अमेरिकेतले राजकारण ढवळून निघाले तरी नव्या अध्यक्षांच्या निवडीला लागलेला वांधेखोरीचा डाग पुसला जाणार नाही! आपल्याकडे पक्षीय लोकशाही आहे. मात्र ती कागदोपत्रीच आहे. प्रत्यक्षात सत्ता टिकवण्यासाठी अनेक ‘आयारामगयाराम’ ह्या पक्षातून त्या पक्षात जात असतात. अमेरिकेत मात्र असे सहसा घडत नाही. यंदा मात्र ट्रंप ह्यांच्या खोटारडेपणाला कंटाळून काही रिपब्लिकन मंडळींनी आपल्या पक्षाला सोडचिठ्ठी दिली.

ह्या निवडणुकीने अमेरिकन राजकारणाचा आणखी एक नवा पैलू समोर आला. तो म्हणजे शुध्द राष्ट्रवादाचा पराभल झाला. महत्त्वाचे  म्हणजे दुस-या महायुध्दानंतर जगभर लोकशाहीचे राजकारण यशस्वी झाल्याचा जो आभास निर्माण झाला, नव्हे केला गेला! तोही निव्वळ आभास असल्याचे  लक्षआत आले.  अध्यक्षीय अधिकारच्या नावाखाली ट्रंप ह्यांनी मनमानी कारभार केला. त्याबद्दल त्यांना अमेरिकन जनतेने धडा शिकवलाहेच निखळ सत्य आहे! इंग्संड हे लोकशाहीचे माहेरघर मानले जाते. परंतु तेथेही युरोपीय राष्ट्रसंघातून बाहेर पडण्याच्या मुद्द्यावरून गेल्या काही वर्षांपासून राजकारण सुरू आहे. त्याचीच परिणती संमिश्र सरकारांच्या स्थापनेत झाली. सार्वमत घेऊनही यरोपीय समूहातून बाहेर पडण्याचा निर्णय अद्याप अंधातरीच आहे. हे तिथल्या लोकशाही राजकारणाचे अपयशच मानले पाहिजे.

गेल्या निवडुकीतच ट्रंप ह्यांना  मिळालेला प्रतिसाद तात्पुरता ठरला. निकाल आनंदाने मान्य करण्याऐवजी  मतमोजणीलाच न्यायालयातआव्हान देण्याच्या योजना त्यांनी आखल्या. दंगलसदृश परिस्थिती उद्भवणार असे ट्रंप ह्यांनी गृहित धरले. जोसेफ बायडेन ह्यांच्या कार्यकर्त्यांच्या जमावाला  हिंसक वळण लागण्याचा संभव असल्याचे ठरवून त्यांनी बंदोबस्तासाठी फेडरल पोलिस दलास आधीपासून रस्त्यावर उतरवलेच. ही घटना जगभर प्रतिष्ठेने  मिरवणा-या अमेरिकन लोकशाहीला मात्र निश्चिततपणे तडा लावणीरी ठरली.  हा सगळा प्रकार  ‘लोकशाहीचा पोलिस’ म्हणून जगाच्या चावडीवर मिरवणा-या अमेरिकेला  चपराकच आहे. निवडणूक प्रचारात  मात्र अनेक समस्यांवर उहपोह झाला. ट्रंप आणि वायडेन ह्या दोघांनीही आपली बाजू हिरीरीने मांडली हे मात्र खऱे आहे.

निवडणुकीतली प्रचारशैली भारतातील प्रचार शैलीशी मिळतीजुळती तर होतीच, शिवाय मुद्द्यांच्या  बाबतीतही प्रचार जवळ जवळ भारतातल्यासारखाच साचेबंद होता! कोरोना कहर हाताळण्यायाच्या बाबतीत  ट्रंप  ह्यांच्यावर बायडेन ह्यांनी सडकून टीका केली. खुद्द निवडणूक प्रचारात उतरलेल्या गर्दीत ट्रंप मिसळत होते.  ह्याउलट बायडेन ह्यांनी प्रचारात आभासी सभांवर अधिक भर दिला. कमीत कमी कर, पुराणमतवादाला अनुकूल न्यायसंस्था, स्थलान्तरितांच्या बाबतीत कडक धोरण ह्यावर ट्रंप ह्यांचा भर होता. अर्थात त्यांच्या मनातली वंशवादाची पालही अनेकवेळा त्यांच्या भाषणात डोकावून गेली. ह्याउलट बायडेन ह्यांचा समन्वयवादी दृष्टिकोनावर भर होता. वंशवादाचा विषय  त्यांनी आपल्या भाषणात टाळला. मात्र. आर्थिक विषमता दूर करण्याचा कसून प्रयत्न करण्याचे आश्वासन त्यांनी जवळ जवळ प्रत्येक भाषणात दिले. कृष्णवर्णीयांच्या उन्नतीकडे लक्ष पुरवण्याचा मुद्दा त्यांच्या बहुतेक भाषणात हटकून होता. अनेक सार्वजनिक शाळात शिकणारे कृष्णवर्णीय विद्यार्थी फाटकी पुस्तके वापरतात. शिक्षण कसेबसे पुरे करतात, असा मुद्दा ‘अमेरिकन मराठी रेडियो’वर ऋत्विक जोगळेकर ह्याच्यासारख्या विशीच्या उंबरठ्यावर असलेल्या  तरुणाने मांडला! कृष्णवर्णियांची खरी स्थिती भारतीय वंशियांच्या नव्या पिढीलासुध्दा जाणवली ती रिपब्लिकन अनुयायांना जाणवली नाही!

ह्या निवडणुकीत जोसेफ बायडेन विजयी झाले.  हा विजय त्यांचा वैयक्तिक विजय नाही. खरे तर, त्यांच्या संवेदनशील विचारसरणीचा हा विजय आहे. ट्रंप पराभूत झाले. तोही त्यांच्या वैयक्तिक पराभवापेक्षा त्यांच्या प्रवृत्तीचा पराभव आहे!

रमेश झवर

ज्येष्ठ पत्रकार