बुडित कर्जांचे निर्लेखन!

केंद्र सरकारच्या मित्रांची कर्जे सरकारी बँकांनी माफ केल्याचा आरोप काँग्रेस नेते राहूल गांधींनी केला. त्यांचा आरोपाचा अर्थमंत्री निर्मला सीतारामन् आणि माहिती आणि प्रसारण खात्याचे मंत्री प्रकाश जावडेकर ह्यांनी कडक समाचार घेतला. त्यांच्या खुलाशामुळे सकृतदर्शनी तरी राहूल गांधींना मुहतोड जबाब मिळाला ह्यात शंका नाही. पण एवढी मोठी रक्कम बॅंकांच्या नफातोटा पत्रकातून का काढून टाकावी लागते ह्याचा खुलासा मात्र गोघा मंत्र्यांनी केला नाही. हा खुलासा कदाचित् पियूष गोयल ह्यांनी अधिक चांगल्या प्रकारे केला असता. त्यांनी तसा तो केला असता तर  राहूल गांधींबरोबर आम जनतेचेही प्रबोधन झाले असते. पण भल्याभल्यांची पोलखोल करणारा हे ‘पुण्यकर्म’ पियूष गोयल ह्यांनीही मुळीच केले नसते!

बँकेचे बुडित कर्ज काढून बॅलन्सशीटमधून काढून टाकल्याखेरीज बॅलन्सशीट ‘बँकेबल’ होऊ शकत नाही. दुस-या शब्दात सांगायचे तर व्यवसाय सुरू करण्यासाठी निर्दोष बॅलवन्सशीट सादर करण्याचा चुकारपणा एखाद्या संस्थेने किंवा व्यक्तीने केला तर ती संस्था किंवा व्यक्ति कर्ज मिळण्यास तत्काळ अपात्र ठरते. त्या उद्योगाला ‘ पुनश्च हरीओम’ करण्याची संधी मिळणार नाही. निव्वळ सरकारी मालकीच्या बँकांनी १.९४ लाख कोटी रुपयांची कर्जे निर्लेखित केली असून अन्य बँकांच्या निर्लेखित कर्जाचा आकडा ह्या रकमेत मिळवला तर निर्लेखित कर्जाचा आकडा २.५४ लाख कोटींच्या घरात जातो. आकड्यांची ही जादू का करावी लागते ह्याचे ज्ञान देशभरातील जनतेपैकी एक टक्के जनतेला तरी असेल की नाही ह्याबद्दल शंका वाटते. ‘बँकेबल’  बॅलन्सशीट सादर करण्यात सरकारी बँकांना किंवा खासगी बँकांना अपयश आले तर त्या ह्या सा-या बँकांना बँक व्यवयायातून गाशा गुंडालण्याची वेळ येईल. योग्य बॅलन्सशीट नसेल तर कोणालाही कर्ज मिळू शकत नाही. सरकारी क्षेत्रातील उद्योगांना ही नियम जितका लागू आहे तितकाच तो रिझर्व्ह बँकेसह सरकारी मालकीच्या बँकांना हा नियम लागू आहे. ह्या सगळ्यांनी वस्तुस्थितीनिदर्शक म्हणजे खेरखुरे बॅलन्सशीट सादर केले तर त्यांना एक रूपयाचे कर्ज मिळण्यास मारामार पडेल!  

निर्लेखित ( write off ) करण्याची वेब डिक्शनरीत मोढी मार्मिक व्याख्या दिली आहे. ‘write-off

1: an elimination of an item from the books of account 2a: a reduction in book value of an item (as by way of depreciation) b: a tax deduction of an amount of depreciation, expense, or loss. क्रियापदवाचक Wrote off; written off; writing off; writes off transitive verb 1: to eliminate (an asset) from the books : enter as a loss or expensewrite off a bad loan 2: to regard or concede to be lostmost were content to write off 1979 and look optimistically ahead. written off as an expatriate highbrow

दुर्दैवाने निर्लेखनासंबंधीचे वस्तुसत्य जगभऱातील गरीब लोकांना माहित नाही. भारतातील गरीब शेतक-यांना तर नाहीच नाही! म्हणूनच आजवर त्यांना सरकारकडून सब्सिडी दिली जाते. समजा, त्यांना कर्ज माफ केले तर त्या कर्जाची संपूर्ण रक्कम सरकार बँकांना चुकती करते.

अलीकडच्या काळात खासगी उद्योगांला हवे तेवढे भांडवल बँका उपलब्ध करतात. आणि शेतक-यांना किंवा सामान्य माणसाला मात्र प्रसंगी हजारपाचशे रुपयांसाठी पायपीट करावी लागते! अलीकडे तर त्यांना सब्सिडीची भीक घालायलाही अलीकडे सरकार तयार नाही. ह्याउलट, त्यांना ‘वन टाईम युनिव्हर्सल इन्कम’ म्हणजेच वर्षांकाठी २५ हजारांपासून ते २-३ लाखांपर्यतची रक्कम त्यांच्याकडे फेकली की सरकारचे काम संपले असा नवा फंडा जगभऱातील सरकारांनी शोधून काढला. माजी अर्थिक सल्लागार अरविंद सुब्रमण्यम ह्यांनी भारतालाही तो चूपचाप सुचवला. गरिबांची पध्दतशीर बोळवण करण्याचा हा फंडा अर्थात भारतानेही तो चूपचाप स्वीकारला!

पूर्वी कम्युनिस्ट खासदार लोकसभेत भाषण करताना वारंवार खोट्या आकडेवारीचा मुद्दा उचलून धरायचे. कम्युनिस्टांच्या युनियन नेहमी कंपन्यांच्या खोट्या बॅलन्सशीटविरूध्द आवाज उठवायचे. आता काळ बदलला आहे. हल्लीचे बँक अधिकारी बॅलन्सशीट खोटे आहे असे सांगत नाहीत. There seems to be launae in the balance sheet, असे हळू आवाजात बँकग्राहाकांना सांगतात आणि कर्ज मिळू शकेल ह्या दृष्टीने बॅलन्सषीटचे पुनर्लेखन करा, असे सुचवतात! अर्थात बॅलन्सशीटचे पुनर्लेखन केले तरी कर्ज बुडाल्याने बँकेला आलेला मूळ तोटा नाहीसा होत नाही. वा-याने नकाशा फडफडला नसला तरी देशात धरणीकंप होणारच नाही असे मुळीच नाही. राम गणएश गडकरींचे सुभआषित उलट्या अर्थाने बॅलन्सशीटलाही लागू पडते!

रमेश झवर

ज्येष्ठ पत्रकार